گذشته گرایی و سقوط در بستر تاریخ

سه عاملی که در کتابها(1 و 2) توسط جامعه شناسان و محقیقین تاریخ بعنوان علت اصلی ناکارآمدی، زوال  و سقوط حکومت های منبعث از یک تمدن ( روم، مصر و...)  و یا یک ایدئولوژی ( شوروی سابق، بلوک شرق و فاشیسم )  ذکر می شود به شرح زیر است:

1-    پاسخ های قدیمی به  پرسش های جوانان و نیازهای جدید جامعه

2-    به خدمت گرفتن ثروت و امکانات جامعه در راه مقاصد سیاسی

3- جدا شدن هدف های طبقه حاکم از هدف های جامعه

 تا به امروز جهان 21 تمدن، امپراتوری و ایدئولوژی جهانی را به خود دیده است که  نه تنها بر اثر دخالت مستقیم نیروی خارجی، که بلکه بر اثر عوامل درونی همانند سه عامل فوق به موزه‌های تاریخ سپرده شده اند. بعضی تمدنها و امپراطوری ها مدت زمان زوال شان ( از ایستایی تا سقوط ) قرنها طول کشید، مدت زمان شروع انجماد تا  نابودی تمدن مصری 1000 سال بطول انجامید. 

پس از اختراع چاپ که نشر آگاهی در میان جامعه را آسان تر گردانید؛ این مدت زوال، کوتاه و کوتاه تر گردید، بطوری که از ظهور کمونیسم تا جهانگیر شدن آن و فروپاشی شوروی سابق و  بلوک شرق جمعا  70 سال بیشتر طول نکشید. ولی در عصر جدید بواسطه انفجار اطلاعات، مدت زمان این زوال هنوز در حال کوتاه شدن است. افزایش آگاهی عمومی جامعه به واسطه فن آوری عصر اطلاعات (اینترنت و ماهواره)، سبب تغییر مداوم نیازها، مطالبات و پرسشهای  جدید  جامعه می شود؛ در نتیجه روش و هویت مدیریت اقتصادی و سیاسی در این عصر همانند هندسه چند وجهی است که اضلاع آن مدام در حال تغییر است. اگر فلسفه فکری مدیریت جامعه ای همراه نشدن با تغییرات نفوس مردم باشد خود تبدیل به بزرگترین دشمن خویش می شود. رژیم های سوسیالیستی اروپای شرقی  و شوروی سابق نه در جنگ های خارجی درگیر بودند تا شکست بخورند و نه در داخل پیکارهای چریکی داشتند. علت العلل سقوط آنها تصلب ایدئولوژی رسمی ای بود که توان پاسخ گفتن به چالش های ناشی از دگرگونی های جهان امروز و خواسته های بشری را از دست داده بود. امام خمینی نیز در نامه ای به گورباچف ،به این موضع اشاره کرد که جوابگو ندانستن  به نیازهای انسان را عامل سقوط کمونیسم  ذکر نمودند.(3)  برخلاف شوروی، حکومت سوسیالیستی چین از 34 سال قبل تصمیم گرفت با اصلاح تفکر حکومتی، از گذشته ایدئولویک  خویش فاصله گرفته و با واقعیت روز و اقتصاد غیر دولتی و آزاد بیشتر هماهنگ شود. نتیجه اش آن شد که پس از سه دهه توانست تا بحال 650 میلیون نفر جمعیت کشور چین را از  فقر خارج نماید و از کشوری فقیر به دومین قدرت اقتصادی جهان تبدیل شود. و اگر به همین منوال رشد یابد  در سال 2018 از امریکا هم جلو خواهد زد.

سونامی عصر اطلاعات و سرعت تغییرات اجتماعی، ما را بی نیاز از آوردن شواهد تاریخی کرد. در همین  دو سال اخیر چهار حکومت به ظاهر جمهوری ولی خودکامه تونس، مصر، یمن و لیبی بعلت نداشتن پاسخی جدید  به نیازهای جدید جوانان و مردمشان ساقط گردیدند. در همین زمان، حکومت پادشاهی مغرب"محمد ششم" با تغییر قانون اساسی، با تغییرات افکار عمومی کشورش همراه گردید. و با انتخاباتی آزاد و  نخست وزیر کردن رهبر مخالفان، منابع ملی را برای توسعه کشور هدایت نمود. تاریخ ثابت نمود، نام و آیین حکومت متضمن سعادت یک ملت نخواهد بود، بلکه ناشنوایی ساختار حکومت به پیام زمانه و عدم پیش بینی تغییرات آینده و  نداشتن پاسخ های جدید به نیازهای جدید جامعه، علت اصلی سقوط و فروپاشی حکومتهای آن داست.

 

مَـسْـکُل4 از پیغمبـرِ ایّـامِ خـویش        تکیه کم کُن بر فن و، بَر کامِ خویش

 گر چه شیری، چون رَوی ره بی دلیل        خویش  بیـن  و در ضَـلالیّ و ذلیل

                                                            «دفتر چهارم مثنوی مولوی  بیت: 542 و 543»

 

 

1.       عبدالحسین آذرنگ،  سقوط ها و فروپاشی ها، جهان کتاب، 1391

2.       پل کند، ظهور و سقوط قدرت های بزرگ، مترجمان: قائد، موفقیان و تبریزی، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371

3.       امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج21، ص67

4.       (مَسْکُل: جدا مشو)

 

  منتشره در هفته نامه ستاره صبح در روز 31 فروردین 1392