صدرات از نگاه مولوی
حضرت مولانا از سن نوجوانی با مهاجرت و زندگی در دیار
مختلف و لمس مدیریت های متفاوت، تجارب اجتماعی ذیقیمتی بدست آورد که این مسیر
تجربه اندوزی بطور خیلی خلاصه بشرح ذیل می باشد: مولوی فرزند شیخ بهاء الدین (از
عارفان و علامه آن عصر) در تاریخ 30 سپتامبر 1207 میلادی /604 قمری) در شهر
بلخ از دیار خراسان به دنیا آمد در سن 12 سالگی. به دلیل بدگویی های علمای ظاهربین
و فقیه هان خشک دین از پدرش نزد سلطان محمد خوارزمشاه ؛ مجبور به مهاجرت از بلخ شدند که البته مقارن با حمله ی سهمگین چنگیر خان مغول هم بود. آن
ها 4سال درآق شهر و هفت سال در لاونده اقامت داشتند. در سال 626 هـ ق بدر خواست امیر سلجوقی علاء
الدین کیقباد به قونیه (روم شرقی) عزیمت نمودند و پس در سال 1273 میلادی/ 672 قمری
در همین مکان در گذشت. و تنها جهت یاقتن شمس دوباره از قونیه به دمشق مسافرت نمود.
تجربه درگیری مدام با علمای ظاهربین و متحجر و زندگی در فرهنگ ها و مدیریت متفاوت؛
در شش دفتر مثنوی عیان می باشد. شش دفتر مثنوی که جمع ابیات آن 25618 بیت ( بر اساس تصحیح نیکلسون ) است، محصول
دوران پختگی و کمال ذوقی و اندیشه مولاناست و برجسته ترین اثر عرفانی به زبان فارسی و گرانبهاترین میراث
عرفانی و اخلاقی در ادبیات جهان می باشد.. .عصر مولوی، عصر کشاورزی، که در عرصه عمومی آن،
انسان فاقد هیچ حق انتخابی بود، و تا دو قرن قبل معنی حکومت قرین بود با پادهشاهی
و سلطنت؛ و در تاریخ اثبات گردید دیکتاتوری پیوندهای تاریخی با نظام سلطانی دارد.
در آن عصر چون رسم بر عزل حاکم نبود و این حکام مادام
العمر بودنند؛ سنت و صلاح همه در این بود که حاکم عادل نصیب شان گردد. در نتیجه،
درآن زمان ها وقتی مولوی شاهد پایمال شدن حقوق انسانی جامعه در جهت منافع یک نفر
می بود؛ در لباس داستانها و یا گفتگوهای بسیار عالی از زبان حیوانات، انتقادات
خویش را به حاکمان و لزوم رعایت حقوق انسان ها را با هنرمندی خاص بیان می داشتند :
• -در دفتر یکم در داستان نخچیران و شیر؛ پیروزی مدیریت اندیشه ورزان برتهی
مغزان زورمند و قدرپرست را بنمایش درآورده است.
• - در دفتر دوم در داستان عدالت از نظر شیر؛ رابطه استبداد با رواج چاپلوسی و
دیگرنمایی و قدرت یابی فرومایگان در این فضا را بیان نمودنده است.
• - در دفتر پنجم در داستان شاه ترمز و دلقک؛ رابطه خودکامگی با سانسور و سکوت
را بنمایش گذاشته است.
• -در دفتر پنجم در داستان مرد ترسان و گریزان؛ رابطه زمان سروری فرومایگان با
تاریکی و مرگ فهم و تشخیص آنان را، بیان داشتنه اند.
حضرت مولانا با ادبیاتی اخلاقی در مثنوی معنوی و با توجه به محدود بودن
ادبیات سیاسی در آن عصر ، بر اساس منظر خویش با جستجو در شش جلد مثنوی در ارتباط
با مدیریت به توصیف فضای مدیریتی، یک مدیر جاهل از زبان ایشان و همچنین تنطیم آن
ابیات تنها بر اساس تقدم شمارگان دفاتر و بیت؛ تهیه و تقدیم می گردد. لذا سعی شد
بدون تفسیر ابیات و تنها با دادن آدرس در حد ضرورت تقدیم شود، تا شاید در آینده
شاهد تفاسیر متفاتی در باب حاکم و مدیریت از نگاه مولانا از سوی دیگر محقیقین
باشیم:
الف-تعطیلی
عقل و عدل
• حاکم نادان به دلیل حماقتش همیشه درمانده و .....
سخت
درمانَد امیرِ سُسْت ریـش چون نه پس بیند، نه
پیش از احمقیش
راه،
همـوار اسـت و زیرش دام ها قــحـطِ مـعـنـی در
مـیـان نـام هـا
«دفتر اول بیت: 1059 و 1060»
• عوارض اینکه قدرت در دست دیوانه ای باشد ، .....
واسِتـان
از دسـتِ دیـوانـه ســلاح تا ز تو راضـی شـود
عـدل و صـلاح
چون
سلاحش هست و عقلش نه، بیند دسـتِ او را ورنـه
آرَد صـد گزند
«دفتر چهارم بیت:1434 و 1435»
•
در
زمان حکومت جاهلان، ظلم همه جا را فرا گیر می گیرد...
آنجه
منصب مـی کند با جـاهـلان از فضیحت، کی کند صد
ارسلان ؟
عیبِ او مخفی ست، چون آلت بیافت مـارَش از سوراخ بر صحرا شتافت
جمله
صحرا مار و کژدم پُـر شود چونـکه جاهل، شـاهِ حُکم مُر
شود
«دفتر چهارم بیت های 1441 الی 1443»
•
حکومت
نالایق بر معنویت جامعه زیانبار و کشنده تر از سوءاستفاده ازقدرت است
مال
و منصب ناکسی کآرد به دست طالبِ رسواییِ خویش او
شـده ست
یا کند بخـل و عطاهـا کـم دهد یـا سـخا آرَد بـه
نـامَـوْضِـع نهـد
شــاه را در خـانــۀ بَیـدَق نـهـد ایـن چنیـن باشد عطا کاحمَق دهد
حکم چون در دستِ گمراهی فتاد جـاه پنـداریـد ، در
چـاهـی فـتـاد
ره نمـی دانـد قــلاووزی کـنـد جـانِ زشتِ او جهانْ سـوزی کند
«دفتر چهارم بیت های 1444 الی
1448»
ب-دیکتاتوری
و سانسور
• چون جاهلان و غافلان سروری یابند طالبان حق گوشة خلوتگ گزیدند
چونکه
زاغان، خیمه بر بهمن زدند بلبلان پنهـان شـدنـد
و تـن زدنـد
« دفتر دوم بیت: 40»
• وقتی فرومایگان سروری یابند، جای انسانهای عالم درزندان است
چون
که حکم اندر کفِ رندان بُوَد لاجَــرَم ذَالـنّـُون
در زنـدان بُـوَد
«دفتر دوم بیت: 1393 »
• وقتی قدرت به دست انسان های فرومایه باشد؛ همانند منصور را بر دار می کنند
چون
قـلم در دستِ غـدّ اری بُوَد بـی گـمان مـنصور بـر
داری بُـوَد
چون
سفیهان راست این کار و کیا لازم آمـد
یَـقْـتُـلُـون الْاَنْبـیـا
«دفتر دوم بیت:1398 و 1399»
• زمانی احمقان سرور و سالار شوند ؛ خردمندان سر خود
را از ترس زیر پتو فرو بردند.
احمقان، سَـروَر شدستند و ز بیم عاقلان سـرها کشـیده در گلیـم
«دفتر چهارم بیت:1452»
• در زمان حکومت نادانان .........
چونکه
بی تمییزیانْ مان سَـرورَند صاحبِ خـر را به جایِ خـر
برند
«دفتر
پنجم بیت: 2545»
• جمع قدرت و جهل در یک شخص، فرعونزا است
چون
سلاح و جهل جمع آید به هم گشت فرعونی جهانْ سوز
از ستم
«دفتر ششم بیت: 4723»
در عصر انقلاب صنعتی و ظهور پارلمان و انتحابات و همچنین درحال حاضر با
انقلاب جهانی انفورماتیک؛ دست یابی اکثریت انسان ها به اطلاعات و آشنایی لازم به
حقوق بشری -که خداوند به همه انسانها عطا نموده- آسان گردیده است. در بستر تاریخ نیز با سعی و خطا ثابت گردیده
که این شیوه حکومت است که می تواند ظلم و فساد در جامعه را کاهش دهد نه تکیه بر
ویژگی های اخلاقی حاکمان، که این تکیه بر قدرت مطلقه فردی، نوعی بی مسئولیتی، خوش
خیالی و عدم باور به راز آفریشن انسان ها و ختم رسول از سوی حق تعالی است. حال پس از هفتصد سال،
با توجه به کمرنگ شدن حکومت های فردی، تازگی و تراوت اجتماعی این اشعار و تاثیر
گذار بودن آن، آدمی را حیرت زده می کند که مبادا روابط عملی بین ملت و حکومتهای
منطقه ما در دوران کشاورزی بسر برد.
