عزت نفس - ذلت نفس
در تاریخ معاصر، جدا از دوران حکومت استالین بر شوروی، طالبان بر افغانستان و کیم ایل سون بر کره شمالی، بشریت نتوانست از منظر مادی و قوانین ریاضی، ماهیت مشخصی را برای اخلاقی بودن، توصیف نماید.اخلاق مقوله ای چند وجهی است، که اگر یکی از وجوه آن دگرگون تعبیر شود، رنگ و هویت دیگری به خود می گیرد. به عبارتی اخلاقی بودن واقعیتی است بی نهایت پیچیده و متفاوت که انسان با کمک عقلو درگذر زمان، با مهار نفس خویش بدان نائل می شود؛ کسی که به نشانه ها و هشدار های درون خود توجه می کند و برنامه ای برای رفع آن (مشکل) داشته باشد؛ انسانی اخلاقی و دارای"عزت نفس" می باشد.عزت نفس ( تشخیص بدی از خوبی) هر انسانی، نسبت مستقیم با خلوص و صافی درون او دارد.
آیـنـه دل صـاف بـاید تـا در او /// واشنـاسـی صـورتِ زشت از نکـو
«دفتر دوم بییت:206»
همچنین تکبر، غرور، خود خواهی، خودپسندی و ... رابطه واژگون با عزت نفسبشر دارد. بعبارتی اخلاقی که بوی از خدایی بدهد، نشان از "ذلت نفس" اوست. اگر از این منظر به رفتارانسانها بنگریم؛ عارضه رفتاری هر فرد را به نسبت اینکه عزت نفس او کم یا زیاد است، می توان به دو صورت ذیل آن هم در دو حوزه شخصی و اجتماعی بررسی نمود:
الف)ظهورعزت نفس:
1- در حوزه شخصی: رفتار عقلانی، واقع گرایی، فراست، خلاقیت، استقلال، انعطاف پذیری، توانایی قبول تغییر، تمایل به اعلان اشتباهات و اصلاح آن ها، خیر خواهی، همکاری، تعاون و بعبارتی برای همه انسانها - فارغ از بینش و اعتقاد- کرامت قائل باشد.
2- در حوزه اجتماعی:سبب کمک به ایجاد و استقرار مردم سالاری و توسعه همه جانبه محیط زندگی خویش می شوند، یعنی منافع جمع را فدایمطامع زودگذر و تنگ نظری های خود نمی کنند، در شخصیت خویش اقتدارگرا نمی باشند، شور و احساسات آنی را بر عقل و استدلال ترجیح نمی دهند، شیفته قدرت نشده، و ضعف خویش را با پناه جستن در سایه قدرتمداران جبران نمی کنند، با غوطه ور شدن در انبوه جمعیت، مصنوعاً و مجازاً کسب هویت نمی کنند، به شخصیت و استقلال خود احترام می گذارند، آنچه را می شنوند و می خوانند با خرد محک می زنند، هر کهنه ایی را عتیقه گرانبها و هر نوظهوری را شایسته تقلید نمی پندارند و خلاصه اینکه از مرحله صغارت و عدم بلوغی که خود بر خویشتن تحمیل کرده اند، بیرون می آیند و خوداندیش می باشند. با فروکوفتن خودپسندی، روابط اجتماعی شان رایحه ی اخلاق محمدی(ص) را به مشام اطرافیان می رساند.
ب)ظهور ذلت نفس :
1-در حوزه شخصی: رفتارهایی چون رفتار غیر عقلانی، بی توجهی به واقعیات، نداشتن انعطاف، ترس از چیز های نو و ناآشنا، رفتار های بی تناسب و سرکشی های نامعقول، رفتار تدافعی، سرسپاری بیش از اندازه، یا رفتار به شدت کنترل کننده و دشمنی با دیگران و ...
2-در حوزه اجتماعی: به شهادت تاریخ این رفتارها سبب اعمال و ناهنجاری های ذیل در جامعه می گردد: توهم در شناخت خویش و دیگران، مطلق نگری، بینش ایدئولوژیک، شخص پرستی، گذشته گرایی، تعمیم های غلط، تعصب، جبرگرایی، عدم خلاقیت، احساس حقارت، مسئولیت گریزی، بدبینی، گرایش به شور، شعار و احساس بجای شعور و عمل، رفتاری ناکارآمد و ویرانگر همرا ه با دشمنی دائمی با دیگر جوامع بشری و ....
موسـی و فرعون در هستی توست /// باید این دو خصـم را درخویش جُست
«دفتر سوم بیت:1253»
تـو نمی دانـی کزیـن دو کیستـی /// جهد کن چندانکه بینی چیستـی
«دفتر سوم بیت:3082»
همه ی شش دفتر مثنوی مباحث فراوان روانشناسی در باب رفتار انسانی، و راه ایده آل شدن است، که در آینده در هر شماره بطور موضوعی، ادبیاتی از مثنوی مولوی تقدیم خواهدشد.
