این خیال و وَهْمِ بَد چون شد پدید
اکثر انسان ها در دوران زندگی خویش به اشتباه، به کسی بدگمانی داشته، و یا نسبت به او بدگمان شدند. گمانه زنی خوب یا بد، یکی از اضلاع هندسه چند وجهی زندگی آدمی است. گاهی پس از گذشت زمان، احساس خجالت از خودمان دارم که چطور حاضر به غیبت ذهنی از دیگران شدیم،
که فردی خاص رابه غلط منفی می دیدیم، این احساس نشانه از این است که درحال کسب تجربه های طبیعی بشری و ترقی از پله های انسانیت ایم. عبور نکردن از بدگمانی های تاریخی در هر آدمی نشان از عدم سلامت روانی او است. اندیشه حسن ظن یا سوء ظن در انسان هاوابسته به خصوصیات تربیتی والدین و جغرافیای رشد فکری اومی باشد که امام علی(ع) به زیبای بیان نمودند: " گمان شخص به اندازة عقل و خرد اوست." و نیز فرموده‌اند: " گمان انسان ترازوی عقل اوست" حسن ظن یا گمان خوب داشتن نسبت به دیگران یکی از نشانه های ایمان و سلامت روح او تلقی می گردد.بدگمانی و سوءظن نوعی ستمگری در حق دیگران است بفرموده علی (ع): " ایمان با سوءظن جمع نمی شود"
گـر نـداری از نفـاق و بـد امـان /// از چه داری بر برادر ظن همـان؟
بدگُمان باشد همیشه زشت کـار /// نامه خـود خوانَد انـدر حـقِّ یـار
«دفتر پنجم بیت.1980 و 1981»
انسانی که واجد حقارتهای دوران کودکی و پرورشی خویش باشد، و سعادت کنترل نفس(خود کنترلی) و ترقی از پله های تقوی و اخلاق را بدست نیاورد، اگر حسب اتفاق و یا اجبار، کاره ای شود و در جمعی قرار بگیرد، تعفن بدگمانی های او سبب افزایش ترس میان دیگران می‌شود. زیرا مردم پیوسته در هراس‌اند می مانند، که مبادا بی دلیل در معرض اتهام قرار بگیرند و آبروی‌شان به مخاطره بیفتد. بدبینی بزرگ‌ترین مانع همکاری‌های اجتماعی، اتحاد و پیوستگی دلهاست، زیرا مدعی بدگمان، با نابودی صداقت و خلاقیت در بین اجتماع سبب اپیدمیگوشه‌گیری، تکروی و خودخواهی در بین جامعه می گردد. بفرموده علی(ع): "بر هر کس بدگمانی غلبه کند هرگونه صلح و صفایی بین او و دوستانش از بین می رود."
این خیال و وَهْمِ بَد چون شد پدید /// صـد هـزاران یـار را از هـم بُرید
مُشفِقی گر کردی جور و امتحان /// عقل بایـد که نبـاشـد بـدگمـان
«دفتر پنجم بیت.2644 و 2645»
عالَـمِ وهـمِ خـیــالِ چـشـمْ بـند /// آن چنان کُه را ز جایِ خویش کند
غرق گشته عقـل هایِ چون جِبال /// در بِـحـار وَهْـم و گِـردابِ خیـال
زیـن خـیـالِ رهـزنِ راهِ یـقـیـن /// گشت هفتاد و دو ملّت، اهل دیـن
«دفتر پنجم بیت. 2652 و 2654 و 2656»
در اجتماعات بشری انسانهای بدگمان، بطور اتوماتیک رفتاری عنادآلود و دشمن انگار با هر نا موافقی با خود دارند. از ظواهر موجه انسان بدگمان بگذریم، رفتارش نمایشگاهی از خودشیفتگی است. اگر او در اجتماع کاره ای شود، با فلجی فکری خویش سبب انزوای انسانهای ارزنده‌ای که می‌توانستند منشاء کارهای مهم و ارزشمند باشند، می شوند. در نتیجه جامعه از بهره بری از برخی نخبه گان محروم می شوند. ضعف نفسی که انسان بدگمان دارد از همه می ترسد. ترس از دیگران سبب می شود که با تهمت زدن و یا با عینک بدبینی به هر صاحب کمالی بنگرد.
بد گمانی کردن و حرص آوری /// کفر بـاشد پیـش خوانِ مهتری
«دفتراول بیت.86»
هـر کـه را افـعـالِ دام و دَد بُـوَد /// بـر کـریمانَش گُـمـانِ بَـد بـُوَد
«دفتر چهارم بیت.2367»
