شیطان در سر راه آدم های جاهل
امام خمینی کتاب اخلاقی و عرفانی "چهل حدیت" را در سن 37 سالگی به رشته تحریر در آورد. در این کتاب در شرح حدیث نورانی امام صادق (ع) "جنود جهل و عقل"، برای توصیف خوب یا بد شدن نفس آدمی، دائما از دو واژه "جنود جهل و شیطان" و " جنود عقل و رحمان" استفاده گردید. ایشان نادانی، تکبر و خودبینی را از اوصاف سربازان لشگر جهل و شیطان می دانست. این سربازان جاهل در امور مذهبی با پرستش هویت دینی، فهمی بر حقایق امور نداشته، و اگرقدرتی بیابند، همانند ظلمی که به اهل بیت محمد (ص) روا داشتند بر صالحان عصر خویش خواهند آورند. بوی تعفن خودبینی، خودشیقتگی، خودکامگی و فساد حاصل از اعمال مادی و معنوی سرباز شیطان، هر انسان عاقلی را می آزارد. این کتاب گرانبها، سنگ محکی برای رعایت اخلاق در اعمال، رفتار و گفتار آنهایی است که در ویترین افکار عمومی با هویت دینی شناخته می شوند. از منظر حضرت مولانا زمانی که نظاره انسان به آفرینش بدون بکارگیری عقل و دانش و تنها براساس تصویر ظاهری امور باشد، همانند شیطان با یک چشم (اَعوَر) به پدیده ها می نگرد و بقول ادبیات امروزی، هر انسان یک بعدی و دگم بطور اتوماتیک از سرباز شیطان می گردد.
بـا دو دیـده، اوّل وآخِـر ببین هین مباش اَعوَر چو ابلیس لعین
«دفتر چهارم بیت:1709 »
انتظار اعمال شر و منفی تنها از انسانهای جاهل و دگم حاصل می شود. انسان جاهل حوزه اندیشه، تنها به دلیل دشمنی شخصی، طبقاتی و هویتی با کسی، سخنان او را نادرست می انگارد. و یا به دلیل منافع مشترک، افکار او را صحیح می داند. پیروی کورکورانه، دشنام، اتهام و انگیزه‌یابی بر اساس ظواهر تنها از چشمی که اَعوَر و شیطانیست حاصل می شود. دارندگان این چشم در فضای زندگیشان، آنچناق غرق در احساسات اند که ندای عقل خویش را نمی‌شنوند.
اَعْوَر آن باشد که حالی دید و بس چون بهایم بی خبر از باز پَس
«دفتر چهارم بیت:1710»
نفس و شیطان، هر دو یَک تن بوده اند در دو صورت خویش را بنموده اند
دشمنی داری چنین در سِرّ خویش مانعِ عقلست و، خصمِ جان و کیش
«دفتر سوم بیت: 4055 و 4053 »
بعلت زندانی بودن عقل در فرد جاهل، و جولان احساسات و عصبیت در او، از فهم و قایع امور عاجز است. لذا ترقی درجات اِعمال شیطنت از او منطقی است
و آن فسونِ دیـو در دل هـایِ کـژ میرود چون کفشِ کژ در پـایِ کژ
«دفتر دوم بیت:317»
در این فضای شیطانی تاریک که قوه عقلانی فلج گردید، تیغ برهان کند، نوک پیکان تیز و خنجر‌ها و تهدیدها به جای تبادل آراء و جنگ عقیده‌ها می‌نشیند. بروز این اعمال تاریک از فرد را مولانا دال بر هم جنس بودن فرد با شیطان می داند:
تا تو تاریک وملـول و تـیـره ای دان که با دیو لَـعین همشیره ای
«دفتر اول بیت: 1641»
اگر نگاه تاریخی به گذشته بشریت و ادیان داشته باشیم، شیطان بر مسیر انسانهای جاهل و بی تجربه ای که راهی را نشناسد، ظاهر می شود. لشگر جهل و شیبطان در همه زمانها سرباز شیطان، استکبار و دشمن منافع جمعی است.
از نُبی بر خوان که دیـو و قـومِ او می برند از حال اِنسی، خُفیـه ، بـو
از رهی که اِنس از آن آگاه نیست زآنکه زین محسوس و زین اَشباه نیست
چون شیطان با غلیضی هایِ خویش واقفنـد از سـرِّ ما و فکـر و کیـش
مَسلـکـی دارنـد دزدیـده درون مـا ز دزُدی هـایِ ایشان سرنگون
«دفتر چهارم بیت های:1780 و 1781 و 1784 و 1785منتشره در هفته نامه ستاره صبح 30 مهر 1390
